21st century skills: nieuw of een beetje?

Harry Mulisch zei ooit dat je een samenleving pas echt leert kennen via haar ideeën over de toekomst. Vanuit dat perspectief is het interessant naar de hausse aan publicaties te kijken die de laatste jaren worden gewijd aan de zogenaamde 21st century skills. Google geeft maar liefst ruim 73 miljoen hits op dit zoekwoord. Je kunt rustig concluderen dat het leeft.

Nationale discussie
De nationale discussie die Sander Dekker dit jaar heeft losgetrokken onder de noemer Onderwijs 2032, geeft hier nog eens een fikse zwengel aan. Kinderen die nu voor het eerst naar school gaan, solliciteren rond 2032 naar hun eerste baan. Wat moeten zij nú leren om straks een vliegende start te kunnen maken op de arbeidsmarkt? Welke kennis en vaardigheden hebben zij nodig om optimaal te kunnen functioneren in de samenleving van de toekomst? Het onderwijs krijgt daar blijkens het vandaag (10-09) gepubliceerde rapport Namens Nederland een breed gedragen en ongekend belangrijke rol in toegekend. Het Platform Onderwijs2032 onder leiding van Paul Schnabel zal gevoed door deze nationale discussie in oktober de hoofdlijnen van zijn advies bekendmaken. Ik ben zeer benieuwd. Waar hebben we het over als we spreken van deze ‘skills’ speciaal voor deze eeuw en wat is er eigenlijk nieuw aan?

Groeiende aandacht
Sinds 2011 is er in ons land steeds meer aandacht voor. Kennisnet publiceerde in dat jaar bijvoorbeeld het artikel 21st century skills: Innoverend leren in een ict-leerrijke omgeving. Vorig jaar verscheen bij de SLO 21e eeuwse vaardigheden in het curriculum van het funderend onderwijs: een conceptueel kader. Uit alle tot nu verschenen rapporten en modellen komt het volgende beeld naar voren: naast taal en rekenen gaat het om:

• kritisch denken
• creativiteit
• communiceren
• samenwerken
• probleemoplossend vermogen
• digitale geletterdheid
• sociale en culturele vaardigheden en
• zelfregulering, dat wil zeggen het vermogen doelgericht en passend gedrag te vertonen.

Zonder deze skills zou je het in onze eeuw niet redden waarin de samenleving in rap tempo transformeert in een multiculturele netwerk- en kennissamenleving.

Benauwdheid
Met uitzondering van digitale geletterdheid lijkt me er echter niet zo heel veel nieuws onder de zon. Het gaat meer om de aandacht die we ervoor vragen én krijgen en de rol daarin van het onderwijs. Die aandacht is betrekkelijk nieuw. De meeste skills zijn namelijk van alle tijden. De mensheid heeft zich voortdurend moeten en weten aan te passen aan (relatief snel) veranderende omstandigheden met of zonder formeel onderwijs.

Nieuw is ook de hoeveelheid informatie die nu in onze samenleving rondgaat en het tempo waarin dat gebeurt. Ze nemen onder invloed van de technologie exponentieel toe. Iedereen en alles (internet of things) raakt realtime verbonden. Dat is geen koffiedikkijken meer. Dat voltrekt zich waar we bij staan. En daar kun je het zeker benauwd van krijgen. Ik denk dat het ‘m vooral daar in zit. Hoe navigeer je in zo’n verknoopte, kennisintensieve wereld? Niet op de automatische piloot waarschijnlijk. We knijpen ‘m en dus vragen we aandacht. Het onderwijs wordt naar voren geschoven als hoofdaannemer. Daarmee heeft het probleem meteen een eigenaar. Een aardig en (deels) vooruitziend beeld van die wereld schetste Kevin O’Donnel in 1983 in zijn roman Ora:kel) en jawel: het speelt zich af in de 21ste eeuw waarin de hele Aarde een netwerk van computers is. Ik las het destijds met veel plezier. Ora:kel is een netwerk van experts dat tegen betaling vragen van burgers beantwoordt. De overheid is niet blij met deze machtsfactor van jewelste en probeert het netwerk te ontmantelen door de experts één voor één uit te schakelen. Meer verklap ik niet. Het verhaal geeft anno 2015 sowieso nog steeds stof tot overpeinzing. Het boek is overigens alleen nog antiquarisch te verkrijgen.

Realisme
Hoewel de meeste skills mijn inziens dus van alle tijden zijn, krijgt het onderwijs een steeds prominentere rol toegekend, een bepalende zelfs. Natuurlijk heeft het onderwijs een heel belangrijke functie waar het gaat om de voorbereiding op een plek in onze samenleving. Dat vind ik ook. Maar laten we die voorbereiding niet reduceren tot alleen de taak van het onderwijs. Die neiging hebben we in Nederland wel. Het onderwijs aanwijzen als panacee voor alles: we zijn er goed in, daarmee impliciet andere medeverantwoordelijken in de veilige luwte schuivend. Daar moesten we maar eens mee ophouden.

En laten we last but not least de menselijke maat niet vergeten: het jeugdige brein is nog volop in ontwikkeling met name in het gebied dat de 21st century skills huisvest: de prefrontale cortex. Die ontwikkeling kunnen en moeten we zeker stimuleren, maar verwacht er geen wonderen van. Onze skills ontwikkelen we immers door ons leven lang formeel en informeel te leren. Laten we dus vooral ook realistische verwachtingen koesteren over wat het onderwijs kan en moet bereiken.

Video

Don Zuiderma 21st Century Skills Xplained

Meer lezen?

• Onsonderwijs2032.nl
• Discussienota 21st century_skills
• Robotisering kansen voor morgen. Toespraak van minister Asscher tijdens het SWZ-congres op 29-9-2014