Finland, excellent onderwijs maar ook gelukkige leerlingen?

In de zomerspecial op deze blogsite mag, als het om onderwijs gaat, Finland niet ontbreken. Finland wordt vaak als lichtend voorbeeld genomen. Gezien de resultaten van het Finse onderwijs lijkt dit terecht, maar is alles dan koek en ei?

Overheid in Finland

In Finland ontwikkelt het parlement wetten op het terrein van onderwijs en bepaalt het parlement het algemeen onderwijskundig beleid. De regering en het Ministerie van Onderwijs en Cultuur voeren dit beleid op centraal niveau uit. Bijna al het onderwijs, van laag tot hoog, wordt aangestuurd door en staat onder toezicht van het ministerie.

Onderwijssysteem in Finland

Finland kent een 9-jarige leerplicht, voor de leeftijdscategorie 7 tot 16 jaar. Dat is de periode waarin de leerling de basisschool doorloopt. De bovenbouw van het voortgezet onderwijs wordt aangeboden door scholen voor algemeen vormend voortgezet onderwijs en scholen voor beroepsvoorbereidend onderwijs. De bovenbouw kan uitsluitend algemeen vormend of beroepsvoorbereidend zijn.

De driejarige algemeen vormende opleiding leidt tot het zogenaamde lukion päästötodistus, waarna de student mag deelnemen aan het nationale matriculatie-examen. Na het slagen voor dit examen wordt het diploma uitgereikt en met dit diploma wordt voldaan aan de algemene eis voor toelating tot het hoger onderwijs.

De eveneens driejarige scholen voor beroepsvoorbereidend onderwijs bieden programma’s aan die leiden tot hoger middelbare beroepskwalificaties. Het beroepsvoorbereidend onderwijs kent zo’n 53 varianten die in totaal 119 studieprogramma’s omvatten. Daarnaast worden er 300 voortgezette en specialistische beroepskwalificaties aangeboden. Leerlingen ontvangen bij succesvolle afronding van de beroepsvoorbereidende bovenbouw van het voortgezet onderwijs een getuigschrift waarmee wordt voldaan aan de algemene voorwaarden voor toelating tot het hoger onderwijs.

Het hoger onderwijs in Finland is gebaseerd op een binair systeem en wordt verzorgd door 16 universiteiten en 25 instellingen voor hoger beroepsonderwijs. De universiteiten zijn eigendom van de staat, de scholen voor hoger beroepsonderwijs vallen onder de staat en de lokale overheden.

Arbeidsmarkt in Finland

In de jaren vijftig en zestig van de vorige eeuw stond Finland er economisch heel slecht voor. De Finnen realiseerden zich toen dat het belangrijk was te investeren in mensen. Dit omdat het land verder nauwelijks over hulpbronnen beschikt. Men heeft toen het onderwijs flink op de schop genomen en daar het nodige geld in gestopt. Kort samengevat heeft dit er toe geleid dat de economie in Finland zich heeft hersteld en de arbeidsmarkt voldoende perspectief biedt, ook voor schoolverlaters. De laatste jaren heeft ook Finland last van de crisis en met name van de gedaalde export naar Rusland vanwege de sancties tegen dat land. Daarnaast zijn twee belangrijke pijlers van de Finse economie, Nokia en de papierindustrie, de laatste jaren ingestort.
Het werkloosheidspercentage in Finland ligt nu op 10,3% van de beroepsbevolking, waarmee het arbeidsmarktperspectief voor schoolverlaters onder druk is komen te staan.

Docenten in Finland

De docenten in Finland hebben een universitaire opleiding genoten en hun beroep staat hoog in aanzien. Op veel scholen hebben docenten een eigen werkkamer. Docenten kunnen zich concentreren op onderwijzen en leren. Docenten geven per dag maar drie of vier lessen van 45 minuten om daarmee ruimte te creëren voor het zelf ontwikkelen en vormgeven van onderwijs. Dit is bevorderlijk voor het geluk en het enthousiasme van de docent en dit komt uiteraard ten goede aan de leerlingen. De docenten krijgen daarnaast de tijd en ruimte om zich te (blijven) ontwikkelen en de begeleiding op de scholen zelf is doorgaans goed geregeld.

Nieuwe ontwikkelingen

Het gepersonaliseerde leren en de daarmee gepaard gaande digitalisering van het onderwijs dat nu in Nederland voet aan wal krijgt, is in Finland al behoorlijk ontwikkeld. In het Finse onderwijs zijn differentiatie, gepersonaliseerd toetsen en keuzevrijheid belangrijke elementen waaraan door middel van gepersonaliseerd leren invulling kan worden gegeven.

De digitale infrastructuur, noodzakelijk om gepersonaliseerd leren te faciliteren, is goed op orde op Finse scholen. Het Finse onderwijs timmert al jaren aan de weg om kinderen voor te bereiden op de vaardigheden die de 21ste eeuw van hen vraagt.

‘Future school of Finland’, een consortium van bedrijven, instanties en wetenschappelijke instituten, moet het onderwijs verder verbeteren en klaar maken voor de toekomst.

Leren van elkaar

Volgens Arend Landman zijn er vanuit het Finse onderwijs zeven leerpunten voor Nederland te destilleren, aan de hand van de letters FINLAND:

• Focussen op talentontwikkeling
  Talentontwikkeling staat hoog in het vaandel van het Finse onderwijs, maar dan niet alleen gericht op de cognitieve ontwikkeling. Als de kinderen jong zijn, richt men zich vooral op het spelen. Dit vanuit de overtuiging dat er niet te jong een beroep moet worden gedaan op het intellectuele vermogen van het kind. Later in het onderwijs wordt weliswaar veel tijd besteed aan taal en rekenen, maar in goede balans met de kunst- en cultuurvakken en met sport. Bij dit alles kijkt de leraar telkens naar de individuele mogelijkheden van het kind en stemt daar het aanbod op af.
• Imago van leraren verbeteren
  In Finland vertellen leraren vol trots en zonder schroom op een feestje dat ze docent zijn. Dit beroep wordt sterk gewaardeerd. Wie in Finland leraar wil worden, moet dan ook een universitaire opleiding hebben voltooid.
• Niet testen
  Finland kent geen toetscultuur. Tot hun 16e jaar krijgen leerlingen in Finland geen gestandaardiseerde toetsen en examens. Reden hiervoor is dat men van mening is dat leerlingen verschillende kwaliteiten hebben die je niet met gestandaardiseerde toetsen en examens beoordeelt. In plaats van toetsen en examens, ontwikkelen leraren zelf opdrachten voor leerlingen waarvoor de leerling geen cijfer krijgt, maar beschrijvende feedback. Grote voordeel is dat leerlingen vrij van angst of druk hun creativiteit en eigen initiatief kunnen tonen.
• Lesgeven beperken
  Finse docenten geven per dag maar drie of vier lessen van 45 minuten. Dit geeft ruimte aan de docent om zelf lessen te ontwikkelen die inhoudelijk van hoog niveau zijn en een-op-een aansluiten op het leren van de leerlingen. Naast minder lessen, hebben Finse leerlingen meer vakantie en langere pauzes (75 minuten per dag) dan leerlingen in de meeste andere landen. Dit gaat echter niet ten koste van de prestaties, dus hier geldt ‘less is more’.
• Autonomie leraren bevorderen
  Docenten in Finland zijn dus allemaal hoog opgeleid en zijn vooral te spreken over de grote mate van vrijheid die ze krijgen om het onderwijs zelf in te richten. Dit bevordert het werkplezier van de docenten en dat werkt door richting de leerlingen. Ook zij krijgen plezier in het leren en onder andere daardoor worden hun leerprestaties beter.
• Niet differentiëren tot en met 16 jaar
  Finse leerlingen kennen, zoals eerder aangegeven, vanaf hun zevende jaar een 9-jarige leerplicht. Tot hun 16e hoeven ze dus niet al een keuze te maken voor het voortgezet onderwijs. Dat is ook niet nodig omdat de docent in die periode de opdrachten afstemt op de individuele leerlingen, die meestal in kleine groepjes werken. Op die manier wordt gedifferentieerd, maar dus niet door leerlingen al vroegtijdig te laten kiezen voor aparte niveaus of opleidingen.
• Docenten ontwikkelmogelijkheden bieden
  Docenten krijgen de ruimte en de mogelijkheden om zich verder te ontwikkelen. Daar wordt budget voor vrijgemaakt. De begeleiding van docenten op de scholen zelf is ook goed geregeld. Onderlinge feedback speelt daarin een belangrijke rol.

Op basis van bovenstaande kun je niet anders concluderen dan dat het onderwijs in Finland goed en goed georganiseerd is. De leerlingen worden hier absoluut beter van en dat is goed voor de arbeidsmarkt en daarmee voor het land.

Gelukkig?

Toch is er een belangrijke kanttekening te plaatsen bij het succesverhaal van het Finse onderwijs: uit onderzoek blijkt dat de leerlingen in Finland niet gelukkig zijn op school. Wat dat betreft kan Finland van Nederland leren. Uit hetzelfde onderzoek blijkt namelijk dat onze leerlingen tot de gelukkigste behoren. En bovendien, het onderwijs in Nederland scoort weliswaar lager dan dat van Finland, maar is nog altijd goed.

Dus ja, kiezen we voor excellent onderwijs met wellicht minder gelukkige leerlingen of voor gewoon goed onderwijs met gelukkige leerlingen? U mag het zeggen.