Het kiezen van keuzedelen in het vernieuwde vmbo

In het ‘vernieuwde’ vmbo kunnen leerlingen, wanneer de school dit aanbiedt, ook profiel- en sectoroverstijgend keuzedelen kiezen. Een mogelijkheid voor leerlingen om bij verschillende profielen te ruiken, proeven en voelen hoe daar gewerkt wordt. De ervaringen die zij opdoen, kunnen door middel van LOB betekenisvol gemaakt worden. Het volgen van keuzedelen op verschillende afdelingen kan voor leerlingen dus van meerwaarde zijn, omdat het bijdraagt aan het oriënteren op de verdere loopbaan. Veel scholen willen dan ook (een beperkte) keuzevrijheid voor leerlingen faciliteren. Omdat keuzedelen niet aan licenties gebonden zijn, ontstaan er talloze mogelijkheden. Er zijn op dit moment al meer dan 75 keuzedelen. Voor sommige profielen zijn de keuzedelen nog niet bekend. Hoe kies je als school uit dit enorme aanbod de keuzedelen die jij aan wilt gaan bieden? En welke keuzes leg je voor aan je leerlingen?

The paradox of choice

75 keuzedelen and counting… Het klinkt aan de ene kant geweldig. Je kunt als school uit ontzettend veel keuzedelen kiezen. Zeg nou zelf, tussen die 75+ keuzedelen moeten toch een aantal zitten die perfect passen op jouw school en bij jouw leerlingen? Aan de andere kant heeft een enorm aantal keuzedelen ook nadelen. Een van de redenen om het vmbo te vernieuwen was om de perceptie van het vmbo als containerbegrip weg te nemen. Minder programma’s, meer overzicht. Door minimaal 75 keuzedelen aan te bieden, is het aanbod weer erg versnipperd. Bovendien blijkt uit onderzoek van Barry Schwarz dat een toename van keuzemogelijkheden er voor zorgt dat je ongelukkiger wordt in plaats van gelukkiger. Dat kan in dit geval gelden voor jou als docent, maar zeker ook voor de leerling.

Barry Schwartz is professor in Social theory and social action aan de Swarthmore University (USA). Hij schreef het boek ‘Paradox of choice’ (uitgever, 2004). Heel kort samengevat beschrijft hij dat te veel keuzemogelijkheden twee negatieve effecten generen:

1. Door te veel keuze kun je verlammen. Je kunt niet meer normaal denken en doen. Het maken van een keuze wordt hierdoor bemoeilijkt.
2. Wanneer je uit heel veel dingen moet kiezen, ben je vaak minder tevreden met datgene wat je uiteindelijk hebt gekozen. Hier zijn twee redenen voor. De eerste is spijt. Wanneer je een keus hebt gemaakt die tegenvalt, bedenk je je al snel dat je een betere keuze had kunnen maken (uit al die andere mogelijkheden die je had). De tweede reden is dat je aantrekkelijke andere alternatieven hebt. Je waardeert je keuze minder, omdat je deze met veel andere mogelijkheden kunt vergelijken. Bij meer opties kun je je de aantrekkelijke elementen van andere keuzemogelijkheden beter voorstellen.

Hoe voorkom je dat je als school ongelukkig wordt door alle keuzemogelijkheden die je straks hebt? En hoe voorkom je dat je leerlingen niet kunnen kiezen of ongelukkig zijn met hun keuze?

Visie op onderwijs

De vernieuwing in het vmbo dwingt scholen om eerst kritisch naar de onderwijsvisie te kijken. Wat is het doel van je onderwijs? Wat geef je je leerling mee? Wil je vakgerichte (smalle) of keuzegerichte (brede) leerroutes? Een duidelijke keuze hierin, kan het aantal mogelijkheden al sterk beperken.

Vakgericht onderwijs

Je kunt aan een bepaald profiel keuzedelen koppelen die samen een leerroute naar een vervolgopleiding of groep vervolgopleidingen op het mbo vormen. Op deze manier kun je doorlopende leerlijnen creëren met het mbo. Door inhoudelijk logische koppelingen te maken tussen profiel en keuzedelen in combinatie met doorstroommogelijkheden, beperk je je aanbod. Je kunt als school bepalen of de leerling een vaststaande leerroute kiest of dat de leerling (bepaalde) vrijheid heeft in de te kiezen keuzedelen die (door de school) gekoppeld zijn aan een profiel.

Keuzegericht onderwijs

Wanneer je uitstel van keuze wilt bewerkstelligen, kun je ervoor kiezen om te starten met het aanbieden van keuzedelen. Op basis van resultaten uit bijvoorbeeld de pso, kan een leerling bijvoorbeeld twee profielen kiezen die hij wellicht wil volgen. Door in leerjaar 3 keuzedelen aan te bieden behorend tot die profielen, kan de leerling de profielen beter leren kennen. Zo hij uiteindelijk een keuze maken voor het profiel waarin hij centraal examen gaat doen. De keuzedelen die je hiervoor gebruikt moeten oriënterend van aard zijn en representatief voor het profiel.

Waar moet ik rekening mee houden bij het kiezen van keuzedelen

Onderstaande vragen kunnen helpen bij het kiezen van keuzedelen. Sommige vragen hebben betrekking op de interne omgeving van de school. Andere op de externe omgeving. De vragenlijst is niet uitputtend en biedt aan het eind ook niet een kant-en-klare lijst met keuzedelen die aangeboden kunnen worden. De lijst geeft handvatten om als school tot goede, onderbouwde keuzes te komen.

Intern

Outillage op school
Welke outillage heb je in huis? Welke keuzedelen kun je daarmee aanbieden? Zijn er mogelijkheden om te investeren in faciliteiten om bepaalde keuzedelen aan te kunnen bieden?

Expertise docenten
Welke expertise heb je in huis? Met andere woorden: welke docenten kunnen welke keuzedelen aanbieden? Zijn er mogelijkheden om docenten bij te scholen? En is er vanuit de docenten behoefte en interesse om bijgeschoold te worden? Vooralsnog hoeft een docent geen bevoegdheid voor een specifiek vak te hebben om keuzedelen te mogen geven.

Interesse leerlingen
Welke interesses hebben je leerlingen?

Organisatorisch
Wat is roostertechnisch haalbaar? Hoeveel vrijheid kun je de leerling geven om je rooster rond te kunnen krijgen? En om je docenten goed te verdelen over de vakken?

Extern

Aansluiting mbo
Naar welke ROC’s gaan je leerlingen? Welke opleidingen worden daar aangeboden? Zijn er mogelijkheden om doorlopende leerlijnen aan te bieden? Welke keuzedelen (in combinatie met profiel) sluiten het beste aan bij de mogelijke vervolgopleidingen?

Aansluiting op bedrijfsleven regio
Maak een analyse van het bedrijfsleven in je regio. Wat voor soort bedrijven vind je in je regio? In welke sectoren kun je leerlingen plaatsen voor een stage? Welke sectoren bieden een goed arbeidsperspectief?

Ideeën

Heb je zelf  tips over hoe je keuzedelen kunt kiezen? Of heb je aanvullingen op bovenstaande vragenlijst? Laat een reactie achter en maak samen met andere docenten werk van onderwijs!