EEN NIEUW EN ACTUEEL KEUZEDEEL
Door: Annelies Neutel
Het woord “bestaanszekerheid” is in snel tempo gangbaar geworden richting de komende verkiezingen, de media staan er bol van. Er is de afgelopen jaren een minister voor armoedebeleid geweest die vanuit een brede en preventieve aanpak de groeiende armoede zou moeten keren. De commissie Sociaal Minimum heeft twee rapporten uitgebracht met voorstellen om uitkeringen structureel te verhogen en ons sociale zekerheidsstelsel sterk te vereenvoudigen.
Bewustwording
Nu meer mensen uit de middenklasse en ondernemers het moeilijker krijgen, is er een grotere bewustwording van de effecten van een (te) laag inkomen, effecten die bij een langduriger proces ook andere levensdomeinen beïnvloeden: mentale gezondheid, voeding, huisvesting, sociaal-cultureel leven, mobiliteit, opleiding. Mensen die armoede zelf meemaken laten vaker publiek of in de media van zich horen en ontwikkelen meer collectieve kennis en inzichten in opleidingen en bijeenkomsten. Sinds het kinderopvangtoeslag-schandaal komen er ook schrijnende voorbeelden naar voren over ‘ongekend onrecht’; beslissingen van instanties (belastingdienst, uitkeringsinstanties, woningbouw, jeugdzorg) die diep ingrijpen in het leven van mensen en dat leven onleefbaar maken. Het brede signaal vanuit de samenleving is dan ook, dat het complexe systeem van financiële regelingen onhoudbaar en onzeker is. Er is een meer fundamentele verandering nodig op basis van vertrouwen en menswaardigheid.
Lesmateriaal en onderwijs
In 2020 is het keuzedeel Bestaans(on)zekerheid en mensenrechten ontwikkeld en het is hoog tijd voor meer lesmateriaal en onderwijs over dit maatschappelijke thema. Het keuzedeel ontstond binnen het kader van de opleiding tot “Ervaringsdeskundige in armoede en sociale uitsluiting” (Edasu), die van 2016-2020 in verschillende varianten en steden bestond. Daarbij is geput uit input van ATD (All Together in Dignity) Vierde Wereld, Sterk uit Armoede, De Link en Bind-kracht. Inmiddels hebben ROC’s zoals Friese Poort, Noorderpoort, Zadkine en Midden Nederland diverse BOL- of BBL-opleidingen ontwikkelt met aandacht voor ervaringsdeskundigheid bij sociaal werk en (individuele) maatschappelijke begeleiding. Ondergetekende gaf en geeft als zij-instromer les aan de Utrechtse Edasu/SBE opleiding en ik vind het erg leuk deze ervaring in samenwerking met Boom Beroeponderwijs om te kunnen zetten in keuzedeel lesmateriaal voor (ook) het reguliere mbo-onderwijs.
De leefwereldkant van armoede
Naast de aandacht voor eigen ervaringen en sociaaleconomische achtergrond van studenten, komen er in dit keuzedeel specifieke invalshoeken naar voren: de gevoelskant van leven in armoede, de rechten van de mens en de politiek-maatschappelijke kant van het werken aan bestaanszekerheid.
Het is een verbredende aanvulling op het keuzedeel Verdieping Sociale Zekerheid, dat gaat over bestaande wetgeving, schulden, juridische regelgeving, belastingen/toeslagen en (schuld)hulpverlening. Vanuit de focus op ervaringskennis van binnenuit, behandelt Bestaans(on)zekerheid en mensenrechten niet zozeer de financiële kant van armoede, maar de leefwereldkant. Studenten maken kennis met de ‘verborgen dimensies’ van armoede zoals die in een internationaal onderzoek van ATD Vierde Wereld (met de universiteit van Oxford) zijn beschreven. Zij leren over de diverse kloven die er zijn tussen mensen die opgroeien in armoede en mensen die dat niet kennen: de groepen ontwikkelen een andere logica, andere vanzelfsprekendheden, een verschillend gevoel van zelfvertrouwen, waardering en beleving van de samenleving en de overheid. Verschillende subgroepen kennen elkaars wereld ook niet goed; mensen in generatiearmoede, dakloze personen, mensen met een chronische ziekte/beperking of migranten met of zonder verblijfsstatus leven vaak in beperkte netwerken en plekken. Omdat veel hulpverleners en hulpvragers zich wederzijds niet zo sterk bewust zijn van deze verschillen, sluit de steun vaak slecht aan en wordt het contact vaak als moeilijk of tegenwerkend ervaren
Bril van mensenrechten
Als sociaal werkers of anderen die met mensen in armoede in aanraking komen, meer gaan kijken en werken vanuit de bril van mensenrechten, ontstaat er een andere verhouding en focus. Om daarmee te kunnen werken, verdiepen studenten zich in de basiskennis over mensenrechten en gaan zij daarover met professionals in gesprek. Bij onze Zuiderburen is er binnen het sociaal werk al veel langer een klimaat van werken aan mensenrechten en het collectief bijeenbrengen van mensen in armoede. Er bestaan ruim 50 “verenigingen waar armen het woord nemen” in Vlaanderen. Ook in Nederland wint deze benadering terrein en hield Movisie bijvoorbeeld vorig jaar rond 17 oktober een webinar over politiserend werken; het politiek agenderen van de signalen die werkers in de wijken tegenkomen. Vanuit ervarings-inzichten is er meer aandacht voor menswaardigheid en gelijkwaardigheid als uitgangspunt van werken. In het lesboek worden studenten uitgedaagd die begrippen concreter te maken in relatie tot hun opleiding.
“17 oktober” is als herdenkingsdag voor zowel de slachtoffers als de (solidaire) moedige bestrijders van armoede, in 1987 gestart op het Plein van de Rechten van de Mens in Parijs. Het initiatief van ATD Vierde Wereld werd in 1992 erkend als VN-werelddag voor de uitroeiing van armoede. Op het plein staat de tekst gegraveerd:
“Waar mensen in armoede moeten leven, worden de Rechten van de Mens geschonden.
Zich verenigen om die rechten te eerbiedigen is een dure plicht.”
In Nederland vinden ook dit jaar weer allerlei evenementen plaats om de stem van mensen in armoede te laten horen en hen te steunen bij het opkomen voor mensenrechten. Een mooie opmaat naar de verkiezingen in november, waar bestaanszekerheid (en rechtvaardige duurzaamheid), ook na Prinsjesdag, hoog op de agenda zal blijven staan.
Het keuzedeel verschijnt eind januari 2024 bij Boom Beroepsonderwijs.
Wil je meer weten over het keuzedeel of meelezen tijdens de ontwikkeling neem dan contact op met Rob van der Ploeg: r.vanderploeg@boom.nl
Wie is Annelies Neutel?
Annelies (1969) groeide op bij ouders van eenvoudige boeren komaf. Zij studeerde in 1994 af bij Algemene Sociale Wetenschappen in Utrecht met ‘sociale studies van het recht’. Zij wisselde meer langdurige banen voor en met dakloze mensen en belangenbehartiging af met kortdurende werkzaamheden voor ATD Vierde Wereld. In 2011 nam ze met voormalig dakloze vrouwen het initiatief om Stichting Ubuntuhuis te beginnen; een inloopplek waar inmiddels vooral mensen zonder verblijfsstatus komen. Na 9 jaar opbouwwerk op deze plek is ze nu bestuurslid. In 2020 behaalde zij haar Pedagogisch Didactisch Getuigschrift als zij-instromer docent MBO. Annelies woont met partner en 1 van de 2 zoons nog steeds in Utrecht, waar zingen in een koor, yoga en wandelen of tuinieren welkome afwisselingen zijn van het werken als ZZP-er onder de naam “Ubuntu educatie”.
Geef een reactie