Werken aan waardigheid via mensenrechten

EEN NIEUW EN ACTUEEL KEUZEDEEL

Door: Annelies Neutel

In oktober 2023 kwam het Platform Gemeenten en Mensenrechten bijeen, waarover het College van de Rechten van de Mens verslag doet op haar website.

Wisselwerking

“Er is een wisselwerking tussen armoede en mensenrechten. Bijvoorbeeld het recht op gelijkheid en non-discriminatie, onderwijs, huisvesting, arbeid en gezondheid. Terwijl iedereen het recht heeft op een zeker bestaan, oftewel een inkomen om zichzelf en gezin te onderhouden en toegang tot basisvoorzieningen zoals gezondheidszorg en sociale zekerheid. Dit zijn geen gunsten, maar rechten”. ”Mensenrechten moeten daarom centraal staan in armoedebeleid” geeft interim Collegevoorzitter Jos Silvis mee aan ongeveer tachtig ambtenaren, raadsleden en bestuurders van gemeenten.

‘’Wees je in elke situatie bewust van de menselijke waardigheid die besloten zit in mensenrechten. Mensen zijn soms door omstandigheden tijdelijk niet of minder zelfredzaam, maar zij blijven wel autonome individuen en daar moet je respect voor hebben. Zorg bijvoorbeeld voor begrijpelijke informatie, sta dicht bij de mensen om wie het gaat, heb extra aandacht voor mensen in een kwetsbare situatie. Iedereen mag met open zicht in onze samenleving staan.” Bovenstaande is in feite een goede samenvatting van de inhoud van het nieuwe lesmateriaal van Boom beroepsonderwijs voor het keuzedeel ”Bestaans(on)zekerheid en mensenrechten”.

”Praat voor een effectief armoedebeleid mét mensen in armoede in plaats van óver mensen in armoede.’

Jos Silvis namens het College van de Mens

In de nieuwsbrief van 17 oktober (Internationale dag voor de uitroeiing van armoede) heb ik beschreven vanuit welke praktijk dit keuzedeel vanaf 2016 is ontwikkeld en vanaf 2020 is geformaliseerd voor het mbo(4)-onderwijs. Omdat deze praktijk een opleiding tot ervaringsdeskundige betrof, is er in het lesmateriaal ook veel aandacht voor de eigen achtergrond van studenten, het opzoeken van subculturen of leefwerelden die zij nog niet goed kennen en het werken vanuit het perspectief van de mensen waarvoor zij iets willen betekenen.

Educatie in mensenrechten

Gezien de huidige politieke discussies lijkt het mij van extra groot belang om educatie in mensenrechten te koppelen aan kwesties rond armoede, migratie, laaggeletterdheid en onderwijs. Er is meer aandacht nodig voor maken van goed geïnformeerde (politieke) keuzes en enige (historische) kennis over het ontstaan en schendingen van mensenrechten. Een goed begin kan zijn om op 10 december stil te staan bij de internationale Dag voor de Rechten van de Mens. Dit jaar is het 75 jaar geleden dat de Universele Verklaring in 1948 werd ondertekend door vele landen.

Amnesty bracht al eerder een toepasselijk shirt uit: ‘Equal rights for others does not mean less rights for you’. Als we ons er bewuster van worden dat menselijke waardigheid voor iedereen van groot belang zijn – je wilt je eigen waardigheid ook behouden -, begrijpen we beter dat mensenrechten voor iedereen gegarandeerd moeten worden. Econome en filosofe Ingrid Robeyns bracht recent haar boek uit over het stellen van een grens aan rijkdom, omdat extreme rijkdom ondemocratisch is en te belastend voor de aarde. Het is via herverdeling mogelijk en beter voor iedereen om te zorgen dat er wereldwijd geen armoede en geen extreme rijkdom is, betoogt zij. In dagblad Trouw (2 dec 2023) schrijft filosoof Bodelier “Rechtvaardigheid start niet met een onderscheid tussen wij en zij. Rechtvaardigheid gaat uit van een gedeelde menselijkheid. Wie vanuit een rechtvaardigheidsperspectief kritiek wil leveren op schendingen van mensenrechten, doet dat ongeacht wie ze begaan en waar ze plaatsvinden.”

Een mensenrechtblik

Kijk niet naar mensen in armoede met de bril van zielige, kwetsbare afhankelijken van hulp of recht, maar als mensen met een onvervreemdbare waarde die verdedigd moet worden. Een mensenrechtenblik op mensen in armoede maakt van hen geen heiligen die overal ‘zomaar’ recht op hebben zonder er iets voor te doen, maar ziet hoe zij zelf opkomen voor zichzelf en anderen, hun eigen waardigheid moeten en willen bevechten.

In het lesmateriaal komt de definitie van armoede aan bod vanuit de wereldwijde beweging ATD (all together in dignity – samen voor waardigheid) Vierde Wereld. Onderdelen daarvan zijn vooral de sociale uitsluiting: gebrek aan netwerk, sociaal en institutioneel geweld, psychisch lijden door minderwaardig voelen en opgedrongen afhankelijkheid. Het antwoord op die uitsluiting is natuurlijk: verbinding.

Sociaal werkers en andere studenten worden aangemoedigd mét mensen in armoede te werken aan meer collectieve versterking van de ‘sociale basis’. Op de lange termijn komen we dan misschien waar ATD zou willen komen: “De leefwereld van de arme en die van de rijke zijn voorbestemd elkaar te ontmoeten. Uit deze ontmoeting zal een nieuwe samenleving ontstaan, die we nog niet kennen.”

Ik hoop van harte dat studenten die het keuzedeel “Bestaans(on)zekerheid en mensenrechten” gevolgd en afgerond hebben, aan deze ontmoetingen en nieuwe samenleving zullen bijdragen!

Het keuzedeel is ontwikkeld door Annelies Neutel en verschijnt in februari 2024.
Wil je meer weten over het keuzedeel of meelezen tijdens de ontwikkeling neem dan contact op met Rob van der Ploeg: r.vanderploeg@boom.nl  

Wie is Annelies Neutel?

Annelies (1969) groeide op bij ouders van eenvoudige boeren komaf. Zij studeerde in 1994 af bij Algemene Sociale Wetenschappen in Utrecht met ‘sociale studies van het recht’. Zij wisselde meer langdurige banen voor en met dakloze mensen en belangenbehartiging af met kortdurende werkzaamheden voor ATD Vierde Wereld. In 2011 nam ze met voormalig dakloze vrouwen het initiatief om Stichting Ubuntuhuis te beginnen; een inloopplek waar inmiddels vooral mensen zonder verblijfsstatus komen. Na 9 jaar opbouwwerk op deze plek is ze nu bestuurslid. In 2020 behaalde zij haar Pedagogisch Didactisch Getuigschrift als zij-instromer docent MBO. Momenteel werkt ze als gezinsbegeleider.