En portfolio is een verzameling van zichtbare resultaten van de ontwikkeling van een persoon. Het is een presentatie van wie de persoon is en wat hij kan. Een portfolio in het onderwijs wordt gekoppeld aan het behalen van leerdoelen op het gebied van kennis, houding en vaardigheden. De resultaten die in het portfolio worden opgenomen zijn de bewijzen daarvan. Met de bewijzen laat de leerling zien wie hij is, wat hij wil en wat hij kan.Door serieus gebruik te maken van een portfolio kan de leerling een volwaardige onderwijsdeelnemer zijn, die zelfstandig invloed kan uitoefenen op zijn leerproces: hij bepaalt zelf (in overleg met de docenten) wat wel en niet in de portfoliomap wordt opgenomen.

Geschreven door Jacobien Ubbink (Uitgever StruX)

Welke doelen kan een portfolio hebben?

Voordat je besluit een portfolio in te zetten, is het raadzaam om binnen je team te bespreken waarom je dat doet, en met welk doel.
Een portfolio kan de volgende doelstellingen hebben:

1. De basis voor het diploma
2. Motiveren van leerlingen
3. Recht doen aan verschillen tussen leerlingen
4. Inzicht geven in de ontwikkeling van de leerling

Waar leggen jullie de nadruk op, wat vinden jullie belangrijk bij het hanteren van portfolio? Dit kan verschillen voor de diverse leerjaren, en kan ook veranderen in de loop van het schooljaar.
1. De basis voor het diploma

1. De basis voor het diploma

Ook de leerlingen van het praktijkonderwijs krijgen straks een wettelijk diploma. Het portfolio is daarvan een heel belangrijk onderdeel omdat het laat zien wat een leerling heeft geleerd en waar hij/zij competent in is.  

2. Motiveren van leerlingen

Als de leerlingen de opdracht hebben, om wat ze geleerd hebben in een product samen te vatten, kunnen ze bewijzen dat ze een bepaald leerproces doorlopen hebben. Ze tonen aan dat ze geleerd hebben. Over het algemeen vinden leerlingen het een uitdaging en zijn ze gemotiveerd om een product (een bewijs) te maken. Hierdoor gaat het leren impliciet.
In een verder gevorderd stadium kan een portfolio de leerlingen zicht geven op hun eigen leerproces. Belangrijk is dat portfolio een belangrijk onderdeel is en blijft van het curriculum. Het motiverende aspect van portfolio komt niet zo maar uit de lucht vallen. Je zult als docent aandacht moeten besteden en blijven besteden aan de bewijzen en aan de samenstelling van alle portfolio’s.

3. Recht doen aan verschillen

Het werken met een portfolio maakt het mogelijk met leerlingen een individueel traject (naar aard, tempo en mogelijkheden) op te zetten en te evalueren.

Een portfolio kan voor elke leerling weer anders ingezet worden: 

• het stimuleren van een zo breed mogelijke ontwikkeling van de leerling;
• het bevorderen van een actieve en zelfstandige rol van de leerling;
• het zichtbaar maken van de samenhang tussen leerlijnen of vakken.

De leerling vult gedurende het onderwijsproces de portfolio op een manier die in zijn persoonlijke ontwikkelings- en opleidingsproces passen. Zou de portfolio een lijst bevatten waarin vooraf omschreven wordt wat de leerling moet beheersen, dan gaat het persoonlijke en flexibele karakter verloren. De leerling kan dan het gevoel krijgen dat hij/zij aan een pakket van eisen moet voldoen en ervaart hij/zij misschien dat hij een aantal van de doelen nooit zal kunnen bereiken. Het vermijden van faalervaringen is belangrijk (in het praktijkonderwijs).

4. Inzicht in de ontwikkeling van de leerlingen

Een portfolio is een procesbewaker, een voortgangsrapportage. De bewijzen geven inzicht in het proces van persoonlijke groei. 
Een portfolio geeft een duidelijk inzicht in de leerprocessen die de leerling heeft doorlopen en of hij/zij deze in voldoende mate beheerst. Duidelijk is wat de leerling al gedaan heeft, wat nog niet en waar hij/zij mee bezig is. Daarnaast geeft het inzicht in de totale vorderingen en ontwikkeling van een leerling. Aan de hand hiervan kan per leerling een persoonlijk ontwikkelingsplan opgesteld worden. 

Het bewijs

Van elke logische leereenheid kan een bewijs in het portfolio worden opgenomen. De leerling werkt daar als het ware naar toe. In het lesmateriaal geeft het portfolio-pictogram aan waar een leerling een bewijs kan maken. Ook de vormgeving van het bewijs staat soms al vast.
Je kunt denken aan een zo gevarieerd mogelijk soorten bewijzen/producten: een ingevuld werkblad, een geschreven tekst, een getypte tekst, foto’s van lessituaties met daarbij opmerkingen van de leerling, een certificaat, uitdraaien van internetsites, een fotocollage, een foto van een eindproduct, verzamelde opmerkingen van medeleerlingen die een eindproduct bekeken hebben, een geluidsopname van een gesprek tussen de leerling en de docent, een filmpje.

Beoordeling

In een gesprek tussen de leerling en de docent worden een of meer bewijzen besproken. In dit gesprek komt o.a. aan de orde hoe de leerling het bewijs zelf beoordeelt en vertelt de docent wat hij/zij goed vindt aan het bewijs en geeft hij/zij zo nodig nog tips. Belangrijk bij de bespreking van producten/bewijzen uit het portfolio is dat de docent zich realiseert dat de ene leerling veel vaardiger is in het produceren van zichtbare resultaten dan de andere leerling. Daarom is het gesprek met de leerling over elk bewijs zo belangrijk. Dit gesprek geeft veel meer informatie. En juist deze informatie heb je nodig bij de uiteindelijke beoordeling.

De keuze is aan jou

Ga je het portfolio gebruiken? Dit is een keuze die de school maakt. Vraagt je als team vooraf af:

• Vervangt het portfolio het rapport?
• Hoe wordt het rapport gewaardeerd door ouders en leerlingen?
• Hoeveel zeggen rapportcijfers of beschrijvingen op een rapport over de ontwikkeling van kennis, vaardigheden en houding van de leerling?
• Hoe groot is de behoefte om te registreren van wat een leerling heeft geleerd, of bewezen heeft geleerd te hebben?
• Hoe groot is de behoefte om te beoordelen wat de leerling heeft geleerd?
• Wat is belangrijker: hoe de leerling zichzelf beoordeelt, of hoe de docent de leerling beoordeelt?
• In hoeverre bepaalt de school wat een leerling moet leren, en in hoeverre heeft een leerling hier zelf invloed op?
• In hoeverre moeten de bewijzen bewaard worden? Sommige bewijzen zullen misschien na verloop van tijd niet meer relevant zijn of niet meer iets zijn waar de leerling trots op is.
• Heeft het portfolio van de onderbouw hetzelfde doel als die van de bovenbouw?

  Vragen over het portfolio of over de tweede editie van StruX?
   Neem dan contact op met Jacobien Ubbink, uitgever StruX.
   j.ubbink@boom.nl. 

StruX begeleidt leerlingen op weg naar zelfstandigheid en laat hen actief werken aan het vergroten van hun kansen op de arbeidsmarkt.